پیش بینی قیمت دلار در سال 1403

پیش بینی قیمت دلار، یکی از مهم ترین و در عین حال پرچالش ترین پیش بینی ها برای فعالان اقتصادی و عامه مردم است. در دو ماه گذشته، انبوه تحولات سیاسی و تنش های کم سابقه در منطقه که احتمال درگیری نظامی ایران یا نیروهای تحت حمایتش را به شدت افزایش داده بود، موجب شد تا نرخ دلار در بازار آزاد تا نزدیکی سقف تاریخی خود افزایش یابد و به بیش از 58 هزار تومان نیز برسد.

اما آیا این روند ادامه خواهد داشت؟ یا می توان به کاهش قیمت دلار در ماه های باقیمانده از سال 1402 امیدوار بود؟ قیمت دلار در سال 1403 چه روندی خواهد داشت؟ در این مقاله تلاش می کنیم تا ضمن معرفی مهم ترین عوامل موثر بر نرخ ارز، روند متغیرهای کلیدی را بررسی کنیم و چشم اندازی از نرخ ارز و دلار در سال 1403 ارائه دهیم.

برای پیش بینی قیمت دلار و روند آتی آن، می بایست وضعیت عرضه و تقاضای ارز در کشور و به عبارت دیگر خالص ورود و خروج ارز در دوره مورد پیش بینی را بررسی کرد.

عرضه و تقاضای دلار

مثل هر بازار دیگری، در بازار ارز نیز عامل تعیین قیمت، تقابل نیروهای عرضه و تقاضا در این بازار است. بنابراین برای پیش بینی دقیق دلار در سال 1403، باید نگاهی به وضعیت ورود و خروج ارز در کشور داشته باشیم. عرضه ارز یا ورود دلار به کشور از طرق صادرات نفتی و غیرنفتی، درآمد نیروی کار ایرانی در خارج از کشور، درآمد سرمایه گذاری های ایران در خارج، درآمدهای ارزی حاصل از فروش خدمات به اتباع خارجی مانند گردشگری، هتل، رستوران، حمل و نقل، ارتباطات و … و نیز ورود سرمایه به کشور ازجمله سرمایه گذاری مستقیم خارجی صورت می گیرد.

از سوی دیگر، واردات کالا و خدمات، خروج سرمایه از کشور و درآمد نیروی کار خارجی مهم ترین اجزای تقاضای ارز و علی الخصوص دلار را شکل می دهند.

میزان تعادل عرضه و تقاضای ارز که به آن تراز ارزی نیز گفته می شود، تعیین می کند که کشور در دوره مورد پیش بینی دارای مازاد ارزی خواهد بود یا با کسری ارز و دلار مواجه خواهد شد. در صورتی که مازاد ارزی در اقتصاد وجود داشته باشد، طبیعتا فشار بر روی نرخ ارز وجود نخواهد داشت و احتمال تثبیت یا حتی کاهش آن نیز وجود دارد. اما اگر کشور دارای کسری ارزی باشد و به عبارت دیگر، تقاضای ارز در اقتصاد بیش از عرضه آن باشد، به معنای فشار بر بازار ارز است که اگر این کسری توسط سیاست گذار و مشخصا بانک مرکزی تامین نشود، ناگزیر منجر به افزایش نرخ دلار خواهد شد.

صادرات: عامل مهم اول در تعیین و پیش بینی قیمت دلار

همانطور که در بالا عنوان شد، صادرات مهم ترین کانال ورود دلار و ارز به کشور است و برای دستیابی به یک پیش بینی دقیق از نرخ دلار در ادامه سال جاری و در سال آینده، لازم است تا بررسی دقیقی از وضعیت صادرات کشور صورت بگیرد. در 10 ماهه سپری‌شده از سال 1402، در حدود 113 میلیون تن کالا به ارزش 40 میلیارد و 500 میلیون دلار از گمرکات کشور صادر شده است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، رشد 10.1 درصدی از نظر وزنی و افت 10 درصدی از نظر دلاری داشته است. دلیل کاهش ارزش صادرات علیرغم رشد وزنی آن را می ‌توان افت قیمت ‌های جهانی تحت تأثیر کاهش رشد اقتصاد جهان و در نتیجه کاهش تقاضا برای کالاهای پایه بیان کرد.

مهم ترین کالاهای صادراتی ایران در 10 ماهه نخست 1402 (غیر از صادرات نفت خام و میعانات گازی) شامل گاز طبيعي مايع شده، پروپان مايع شده ، متانول، قيرنفت، بوتان مايع شده، شمش از آهن و فولاد ، اوره، ساير گازهاي نفتي و هيدروكربورهاي گازي، محصولات نیمه تمام از آهن یا از فولاد و ميله هاي آهني يا فولادي بوده است. این اقلام در مجموع بیش از 16 میلیارد دلار و حدود 40 درصد از کل صادرات گمرکی کشور را شامل می شود.

کالا	ارزش صادرات (میلیارد دلار)
گاز طبيعي مايع شده	2.87
پروپان مايع شده	2.48
متانول	1.92
قيرنفت	1.83
بوتان مايع شده	1.70
شمش از آهن و فولاد	1.43
اوره	1.33
ساير گازهاي نفتي و هيدروكربورهاي گازي	1.03
محصولات نیمه تمام از آهن یا از فولاد	0.92
ميله هاي آهني يافولادي	0.86

افت صادرات، در سال 1402 نمی تواند خبر خوبی برای قیمت دلار در ادامه سال جاری و سال 1403 باشد. چرا که این امر، کاهش در عرضه دلار در بازار را به همراه دارد و بالطبع می تواند احتمال شکل گیری روند افزایشی قیمت دلار در را تقویت کند.

واردات: عامل مهم دوم در تعیین و پیش بینی قیمت دلار

در 10 ماهه نخست 1402، بیش از 33 میلیون تن کالا به ارزش تقریبی 54.4 میلیارد دلار وارد کشور شده است که بیانگر رشد 5.8 درصدی به لحاظ وزنی و افزایش 12.2 درصدی از نظر ارزشی است. این بیشترین میزان واردات گمرکی در 10 ماهه نخست تمام دوران است و نشانه ‌ای از پایین بودن نرخ ارز حقیقی و جذابیت بالای واردات با نرخ دلار نیمایی است. به عبارت دیگر، سرکوب نرخ ارز در بازار ثانویه دلیل اصلی رشد واردات در سال جاری بوده است و تداوم این سیاست، فشار بر تراز ارزی کشور را بیش‌ازپیش افزایش خواهد داد.

ارزش واردات گمرکی با عبور از 54 میلیارد در 10ماهه نخست 1402، به بالاترین رکورد تاریخی خود رسیده است. این امر به روشنی بیانگر سرکوب نرخ ارز در سامانه نیما و جذابیت بیش‌ از حد واردات است که منجر به کاهش قدرت رقابت تولیدکنندگان داخلی با رقبای خارجی و جایگزینی واردات با تولید داخل شده است. در نتیجه کسری تراز تجارت گمرکی کشور در این دوره به 14 میلیارد دلار رسیده است که در 6 سال گذشته سابقه نداشته است. تداوم وضعیت کنونی و عدم افزایش نرخ ارز در بازار ثانویه، موجب عدم تعادل فزاینده تراز تجاری کشور و فشار بر نرخ ارز خواهد شد که در نتیجه آن نهایتا قیمت دلار چاره ای جز افزایش نداشته و پیش بینی بالا رفتن قیمت دلار در سال 1403 را تقویت می کند.

مهم ترین اقلام وارداتی در 10 ماهه 1402

در بین اقلام وارداتی در 10 ماهه نخست سال 1402، طلای خام، قطعات منفصله تولید خودرو و تلفن هوشمند بیشترین رشد را نسبت به مدت مشابه سال گذشته داشته اند.

10 قلم عمده وارداتی کشور در 10 ماهه نخست سال 1402

کالا	ارزش واردات (میلیارد دلار)
ذرت دامي	3.20
تلفن هوشمند	2.29
دانه سویا	1.67
طلابه اشکال خام	1.58
قطعات منفصله جهت توليد اتومبيل سواري	1.31
برنج	1.06
روغن دانه آفتابگردان	1.06
گندم	1.00
كنجاله	0.80
جو	0.71

واردات طلا در سال 1402

آزادسازی واردات شمش طلا و سایر فلزات گرانبها در آذرماه ۱۴۰۱ به تصویب هیئت وزیران رسید و از این تاریخ، امکان واردات بدون ثبت سفارش شمش طلا با تعیین منشأ ارز و بدون پرداخت تعرفه گمرکی و مالیات ارزش‌افزوده فراهم شد. اکنون واردات فلزات گران‌بها به یکی از راه‌های رفع تعهد ارزی تبدیل شده و مورد اقبال صادرکنندگان قرار گرفته است. در واقع صادرکنندگان ترجیح می‌دهند به‌جای عرضه ارزهای صادراتی خود در سامانه ارزی (حداقل 20 درصد زیر قیمت بازار)، اقدام به واردات طلا نموده و آن را در بازار آزاد به فروش برسانند.

از سوی دیگر، این سیاست انگیزه بازگشت ارز حاصل از صادرات را افزایش می‌دهد. چرا که در گذشته صادرکنندگان برای این که مجبور نباشند ارزهای خود را به قیمت نیما به فروش برسانند، با روش‌های متنوعی اقدام به دور زدن مقررات تعهد ارزی می‌کردند، اما در حال حاضر، با فراهم شدن امکان واردات طلا به عنوان یک روش رفع تعهد ارزی، انگیزه افراد برای بازگشت ارز افزایش یافته است.

این سیاست از یک سو موجب افزایش ذخایر طلای کشور می شود که اقدام مثبتی محسوب می ‌شود و اکثر بانک های مرکزی جهان نیز در سال‌ های اخیر به دلیل افزایش ریسک ‌های جهانی، اقدام به افزایش ذخایر طلای خود کرده ‌اند. از سوی دیگر، بازگشت ارزهای حاصل از صادرات نیز تقویت شده و خروج سرمایه از این محل کاهش می‌یابد.

با این حال، در 10 ماهه 1402 بیش از 1.6 میلیارد دلار صرف واردات طلا شده است که در سال های گذشته وجود نداشته و مصرف ارزی جدیدی برای کشور ایجاد کرده است که می توانست صرف واردات کالاهای ضروری تری شود. به عبارت دیگر، واردات طلا در کنار مزایایی که به همراه دارد، می تواند تقاضا برای دلار را تقویت کرده و قیمت دلار را در مسیر افزایش قرار دهد. هر چند که ممکن است به سبب اینکه محل تامین این ارز از محل بازگشت ارز حاصل از صادرات است، اثر آن بر افزایش قیمت دلار چندان زیاد نباشد اما به هر شکل همانطور که عنوان شد، ارزی که صرف واردات طلا می شود، می توانست به کالاهای ضروری اختصاص یابد که واردات آنها اجتناب ناپذیر است.

شکاف نرخ ارز در سامانه نیما و بازار آزاد: انگیزه ای برای افزایش قیمت دلار

نرخ ارز در مرکز مبادله ارزی که از ابتدای آبان ماه روند صعودی به خود گرفته بود، از نیمه دی ماه در سطح 39 هزار و پانصد تومان تثبیت شده است. در حالی که نرخ دلار در این سامانه برای 5 ماه در محدوده 37500 تومان تثبیت شده بود، در یک روند صعودی دوماهه به 39 هزار و 500 تومان در انتهای دی ماه رسیده است.

از سوی دیگر، میزان عرضه ارز در این سامانه نیز به مقدار قابل توجهی افزایش یافته است که بخشی از آن را می توان به رشد نرخ ارز در این سامانه و در نتیجه افزایش انگیزه صادرکنندگان برای عرضه ارز مربوط دانست. بااین‌حال، در هفته های اخیر مجدداً شکاف بین نرخ دلار در بازار آزاد و نرخ در سامانه نیما تا حدود 40 درصد نیز افزایش یافته است که در صورت ماندگاری این شکاف، تأثیر منفی بر میزان عرضه ارز در سامانه نیما خواهد داشت که می تواند قیمت دلار را در این سامانه افزایش دهد.

تراز تجاری: تراز صادرات و واردات

با کاهش صادرات و رشد شتابان واردات در 10 ماه سپری ‌شده از سال 1402، تراز تجارت غیرنفتی کشور با کسری 14 میلیارد دلاری روبه ‌رو شده است که بالاترین میزان در 6 سال گذشته است.

از سوی دیگر، صادرات نفتی کشور در 10 ماهه نخست 1402 به حدود 30 میلیارد دلار رسیده است. آمار به دست آمده از طریق رصد نفت کش ها نشان می دهد که صادرات نفت ایران در ژانویه 2024 به یک میلیون و 340 هزار بشکه در روز رسیده است. صادرات نفت ایران در سال 2023 نسبت به سال 2022 بیش از 27 درصد افزایش یافت.

کاهش سخت گیری ایالات متحده در اجرای تحریم های نفتی و نیز تخفیف بالای قیمت نفت ایران (بیش از 10 دلار به گزارش بلومبرگ) از دلایل اصلی رشد صادرات نفتی ایران در سال 2023 بوده اند. افزایش درآمدهای نفتی دولت، قدرت بازارساز برای تثبیت نرخ ارز را نیز افزایش داد. اما به نظر می رسد این روند در حال معکوس شدن است و تحولات اخیر منطقه نیز احتمالا موجب افزایش سخت گیری ها علیه صادرات نفت ایران شود که می تواند نرخ ارز و قیمت دلار را در مسیر افزایشی قرار دهد.

در مجموع با در نظر داشتن صادرات نفتی و غیرنفتی، مجموع مازاد تجاری کشور به حدود 16 میلیارد دلار می ‌رسد که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 8 میلیارد دلار کاهش یافته است که می تواند زنگ خطری برای قیمت دلار در سال 1403 باشد.

خروج سرمایه

خروج سرمایه عامل مهم دیگری است که برای پیش بینی قیمت دلار آن را باید مد نظر قرار داد. خروج سرمایه، سمت تقاضا در بازار ارز را تحریک می کند و در صورتی که خروج سرمایه از شدت زیادی برخوردار باشد، می تواند قیمت دلار را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. خروج تعداد املاک خریداری‌شده توسط ایرانیان در کشور ترکیه، در نه ماهه نخست سال 1402 با کاهش 53 درصدی نسبت به دوره مشابه سال قبل، به 2828 واحد رسید که کمترین میزان در مدت مشابه 6 سال گذشته محسوب می شود. البته تعداد کل آپارتمان های فروخته‌شده به اتباع خارجی در کشور ترکیه در همین بازه در حدود 55 درصد کاهش یافته است. در نتیجه نمی توان تعداد کاهش خرید املاک ایرانیان را به کاهش خروج سرمایه از کشور تعبیر کرد، چراکه ممکن است جریان سرمایه صرفاً به کشور دیگری چرخش یافته باشد.

واردات خدمات

بخش قابل توجهی از تقاضای دلار در بازار آزاد برای واردات خدمات صورت می گیرد. یکی از اقلام مهم سرفصل واردات خدمات را می توان تقاضا برای سفر به کشورهای خارجی در نظر گرفت. کشور ترکیه، یکی از مهم ترین مقاصد توریستی ساکنان کشور است که تاثیر قابل توجهی بر تقاضای دلار و قیمت آن دارد. تعداد مسافران ایرانی به کشور ترکیه در نه ماهه نخست سال 1402 با رشد بیش از 11 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، به بیش از دو‌ میلیون نفر رسیده است. این بالاترین رکورد ثبت شده در 10 سال گذشته است. با فرض حداقل هزینه هزار دلاری برای هر ایرانی، می توان گفت در هشت ماهه نخست سال جاری، بیش از 2.3 میلیارد دلار ارز توسط مسافران ترکیه از کشور خارج شده است. نتیجه این امر، افزایش کسری حساب خدمات (خالص صادرات منهای واردات خدمات) در سال جاری نسبت به سال 1401 است و از این محل نیز بر نا ترازی منابع و مصارف ارزی کشور افزوده شده است. انتظار می رود که روند افزایش سفرهای خارجی در سال 1403 نیز ادامه داشته باشد و از این محل، اندکی تقاضا برای ارز افزایش یافته و اندکی فشار بر قیمت دلار را در جهت افزایشی، بیشتر کند.

درمجموع می توان گفت کسری تراز تجارت غیرنفتی و کسری حساب خدمات در سال جاری نسبت به سال گذشته افزایش یافته است. بااین‌حال، رشد درآمدهای نفتی و افزایش عرضه ارز از سوی سیاست‌گذار، تاکنون توانسته است تعادل منابع و مصارف ارزی کشور را حفظ نماید. با این حال، در حال حاضر نرخ دلار در بازار آزاد تقریباً در محدوده نرخ های تعادلی بلندمدت قرار دارد و در نتیجه انتظار کاهش معنی دار آن نمی رود.

پیش بینی تراز ارزی در سال 1403

در مجموع با بررسی تراز ارزی کشور که از تفاضل ورود و خروج ارز به دست می آید، می توان گفت تراز ارزی کشور با در نظر داشتن صادرات نفتی در سال 1402 وضعیت بدتری نسبت به سال 1401 داشته است.

با این حال، به نظر می رسد مهم ترین عامل اثرگذار قیمت دلار در ادامه سال 1402 و نیز در سال 1403 صادرات نفتی خواهد بود. کاهش نگرانی ها نسبت به گسترش دامنه جنگ غزه موجب شده است تا پیش بینی ها نسبت به چشم انداز قیمت نفت به سمت پایین بازنگری شوند. به‌عنوان مثال، صندوق بین المللی پول در گزارش جدید خود، قیمت نفت در سال 2024 را حدود 80 دلار پیش بینی کرده است که بیانگر کاهش 2.3 درصدی نسبت به سال 2023 است.

حجم صادرات نفتی ایران نیز به نظر می رسد در کوتاه مدت در سطوح فعلی حفظ شود، گرچه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بزرگ‌ترین ریسک در این زمینه محسوب می شود. با نزدیک تر شدن به انتخابات آمریکا احتمالاً خریداران نفت ایران نیز احتیاط بیشتری را نسبت به خرید نفت ایران خواهند داشت.

از سوی دیگر، با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و بالا بودن احتمال پیروزی مجدد ترامپ در این انتخابات، نا اطمینانی ها در خصوص شرایط سیاسی و اقتصادی نیز افزایش می یابد که خود موجب افزایش تقاضای احتیاطی ارز و فشار مضاعف بر نرخ ارز و قیمت دلار در اواسط سال 1403 خواهد شد.

پیش بینی قیمت دلار بر اساس معاملات آتی بورس

بر اساس معاملات قراردادهای آتی در بورس کالا می توان انتظارات بازار از نرخ ارز در سال 1403 را استخراج کرد.

قراردادهای آتی در بورس کالا شامل شمش طلا و نیز صندوق های طلا برای این منظور قابل استفاده هستند.

نمودار زیر، پیش بینی نرخ دلار در ماه های مختلف سال 1403 را بر اساس معاملات آتی تا روز 3 اسفند 1402 نشان می دهد.

بر این اساس، فعالان بازار انتظار دارند نرخ دلار تا مهر 1403 تا سطح حدود 77 هزار تومان افزایش یابد. همچنین انتظار می رود نرخ دلار در ماه های فروردین، خرداد و مرداد 1403 به ترتیب برابر با 59، 64 و 70 هزار تومان باشد.