ترووست: نفت از کشف در زمان قاجار تا فروش بی‌حدوحصر آن در زمان حال؛ قصه پر رمز و رازی داشته و در برخی برهه‌های تاریخ کشور مانند دهه ۳۰ نقش عمده و کلیدی بازی کرده است. بعد از این کشف، عمده پایگاه درآمد دولت‌ها از فروش آن بوده و همچنین به یکی از منابع خامی که مورد توجه کشورهای استعماری و امپریالیستی است تبدیل شده. به صورتی که نه فقط در ایران بلکه در کل منطقه نفت‌خیز خاورمیانه این ماده سیاه بر سیاست و حکومت‌ها سایه افکنده و باعث تاراج‌ها و جنگ‌ها شده است.
ایران جزو اولین کشورهایی است که منطقه نفت‌خیز خاورمیانه، نفت در آن کشف شد. شاید در وضعیت عادی منطقی به نظر می‌رسید که ایران نیز پیشرو صنعت نفت در منطقه باشد، اما گردش روزگار تقدیر دیگری برای این طلای سیاه رقم زد و حال به جایی رسیده‌ایم که صنعت نفت کشور ما، بسیار عقب‌افتاده‌تر از کشورهای منطقه است. هرچند که در داخل کشور این صنعت مقابل صنایع دیگر از وضعیت بهتری برخوردار است.
برای اثبات این مدعا، بهتر است مقایسه‌ای بین ایران و کشورهای همسایه داشته باشیم. یکی از معیارهای رایج تحلیل اقتصاد کلان برای مقایسه بهره‌وری اقتصادی و استانداردهای زندگی بین کشورها، برابری قدرت خرید (PPP) است. PPP یک تئوری اقتصادی است که ارزهای کشورهای مختلف را از طریق رویکرد یک «سبد کالا» مقایسه می‌کند. بر اساس این مفهوم، زمانی که یک سبد کالا در هر دو کشور با در نظر گرفتن نرخ‌های مبادله دو ارز، قیمت یکسانی داشته باشد، دو ارز در حالت تعادل هستند.
اقتصاد ایران حدود دو برابر اقتصاد امارات متحده عربی (از نظر PPP) است.اما امارات تقریباً ۴ برابر میزان سرمایه‌گذاری چینی‌ها را دریافت کرده است. سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران از سال ۲۰۱۴ راکد بوده است. این یکی از فرصت‌هایی است که تحریم‌ها از دست ایران ربوده و باز این وضعیت سرمایه‌های چینی است که ادعا می‌شود علیه هژمونی آمریکا است و تحریم‌های ایران برای آنها مهم نیست. وضعیت سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها در کشور که به مراتب بدتر است.
صعود امارات و نزول ایران
امارات متحده عربی، از تولید ۵ درصدی نفت در سال ۱۹۷۴ به ۱۳ درصد در سال ۲۰۲۲ (۱۴۰۱) رسیده است. در مقابل، عرضه جهانی نفت ایران در سال ۱۳۵۳ حدود ۲۰ درصد بود که در سال ۲۰۲۲ به ۱۲ درصد کاهش پیدا کرده است. این امر نشان‌دهنده کاهش حضور جهانی ایران در بازار نفت است.
ایران در دهه ۱۳۵۰ در تولید نفت پیشرو بود. برای نمونه در سال ۱۹۷۴ (۱۳۵۳) از هر پنج بشکه نفت تولید شده در جهان، یک بشکه متعلق به ایران بود. در واقع در آن سال تولید نفت ایران تقریبا ۴ برابر بیشتر از امارات متحده عربی بود. اما با گذشت نیم قرن، تولید نفت امارات بیش از ۵ درصد از ایران فراتر رفته است در حالی که ذخایر نفت ایران ۶۰ درصد بیشتر از امارات است. پیشرفت مداوم امارات متحده عربی با دعوت از شرکت‌های نفتی بین‌المللی و جذب آخرین فناوری‌ها و به دور از جنجال رسانه‌ای، آن کشور را به شریک قابل اعتمادی برای مصرف کنندگان جهانی نفت و گاز تبدیل کرده است.
حتی شهر نسبتاً کوچک «فجیره» در دهه گذشته به سومین مرکز بزرگ نفت کوره برای صنعت کشتیرانی جهانی تبدیل شده است. در حالی که ایران به دلیل جنگ، تحریم‌ها، غیبت سرمایه‌گذاران خارجی و نبود فناوری جهانی در تولید نفت با مشکلات عدیده‌ای روبهرو شده است.
اقتصاد ایران حدود دو برابر اقتصاد امارات متحده عربی (از نظر PPP) است.اما امارات تقریباً 4 برابر ما سرمایه‌گذاری چینی‌ها را دریافت کرده است. سرمایه‌گذاری چینی‌ها در ایران از سال 2014 راکد بوده است. این یکی از فرصت‌هایی است که تحریم‌ها از دست ایران ربوده و باز این وضعیت سرمایه‌های چینی است که ادعا می‌شود علیه هژمونی آمریکا است و تحریم‌های ایران برای آنها مهم نیست
از سرمایه‌های داخلی هم استفاده نکردیم
استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی» درباره موانع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران تصریح کرد: یکی از پیشنهادهایی که سابقا برای استفاده از سرمایه موجود مطرح بود به این صورت بود که از سرمایه‌های ایرانیان مقیم داخل و خارج استفاده کنند، اما در عمل در استفاده از سرمایه ایرانیان خارج از کشور موفق نبودیم.
حسن مرادی تاکید کرد که اگر این سیاست به موفقیت می‌رسید، می‌توانست موجب پیشرفت‌های بیشتری شود.
او درباره چالش سرمایه‌گذاری در ایران ادامه داد: اولین چالش پیشرو بحث تحریم‌ها و دیگری بحث شجاعت و جسارت است. شرکت‌ها باید قدرت رویارویی با شرکت‌ها و سرمایه‌های کوچکتر را داشته باشند و به امید سرمایه‌گذاری بزرگ خارجی نباشند و از سرمایه‌های موجود استفاده کنند.
این کارشناس انرژی درباره تاثیر سرمایه‌گذاری بر توسعه صنعت نفت کشورهای همسایه عنوان کرد: کشورهای منطقه با تکیه بر شرکت‌ها و سرمایه‌گذاری خارجی صنعت خود را پیش بردند. برخی پروژه‌های ایران مانند فاز یازدهم پارس جنوبی خیلی زمان‌بر بود، ولی آزادی عمل کشورهای همسایه باعث شده در وضع جذب سرمایه‌گذاری و توسعه پروژه‌های خود پیشتاز باشند و بتوانند به وضعیت اکنون خود برسند و آن را مطلوب بدانند
حسن مرادی در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: علت پیشرفت صنعت نفت کشورهای همسایه این است که با شرکت‌های بزرگ قرارداد می‌بندند و تمام اهداف شرکت‌های بزرگ در تولید است. همین عامل بعلاوه سرعت زیاد کشورهای رقیب باعث درآمد بیشتر آنها نسبت به ما می‌شود و فعالیت و سیالیت آنها را بیشتر می‌کند
مرادی در ادامه تاکید کرد: سرمایه هم سرمایه می‌آورد؛ اگر کشوری سرمایه‌گذاری کند از محل این سرمایه‌گذاری درآمد کسب می‌کند و می‌تواند از درآمد حاصله در بخش‌های دیگر سرمایه‌گذاری کند و این زنجیره همچنان پیش برود.
او درباره پیشرفت کشورهای عربی مقابل ایران بیان کرد: استخراج نفت و گاز در ایران سابقه طولانی دارد و اولین تلاش‌ها برای استخراج نفت و سایر مواد فسیلی در ایران صورت گرفته و نخستین شرکت‌های نفتی در کشور ما تأسیس شده است.
این استاد دانشگاه افزود: اما صنعت کشورهای همسایه جوان‌تر است و علت پیشرفت این مدت آنها این است که با شرکت‌های بزرگ قرارداد می‌بندند و تمام اهداف شرکت‌های بزرگ در تولید است. اما ایران یک سیاست ملایم و متعادل برای توسعه صنعت دارد که باعث می‌شود مقابل کشورهای منطقه سرعت کمتری داشته باشد و بنابراین همین سرعت زیاد کشورهای رقیب باعث درآمد بیشتر آنها نسبت به ما می‌شود و فعالیت و سیالیت آنها را بیشتر می‌کند.
مرادی درباره نقش تحریم‌ها در صنعت نفت ایران اظهار داشت: تحریم‌ها ضربه بزرگی به صنعت نفت ایران زده و به هرحال در بازارها اختلال و مشکل ایجاد کرده است.
او خاطرنشان کرد: اگر در مجموع در نظر بگیریم، به این دو دلیل با وضعیت موجود روبهرو هستیم که نسبت به همسایگان از سیالیت و چابکی کمتری برخورداریم.
چین رمز تجارت را یاد گرفته است
استاد حقوق انرژی دانشگاه تهران درباره سرمایه‌گذاری‌های اخیر چین در خاورمیانه عنوان کرد: چین با این کشورها در حال همکاری است و بنا دارد از سرمایه‌های عظیم خود در خاورمیانه و غرب آسیا استفاده کند و تا حد زیادی موفق بوده و در ادامه مسیر هم می‌تواند جزو یکی از کشورهای موفق باشد زیرا رمز تجارت را یاد گرفته است و با اساس محکمی به پیش رفته.
مرادی در پایان از احتمال تحکیم موقعیت شرکت‌های چینی در صنعت انرژی کشورهای خاورمیانه خبر داد و گفت: چین می‌تواند جانشین خوبی برای شرکت‌های اروپایی و آمریکایی باشد و هم‌اکنون هم جایگزین برخی از این شرکت‌ها شده است.