حیات: این روزها بازار خرید لوازم خانگی با وام بانکی یا لیزینگی بیشتر از همیشه داغ شده؛ به طوری که بنرهای سطح شهر یا تبلیغات اینستاگرامی موجی از تبلیغات خرید لوازم خانگی اقساطی را به راه انداخته که هر رهگذری را به وسوسه می اندازد تا لوازم خانگی ایرانی را از این طریق خرید کند.
اما دریغ از اینکه چاهی که بانک ها برای مصرف کننده کنده اند عمیق تر از آنی است که مصرف کننده در ابتدای دریافت وام از جزئیات آن باخبر شود.
«تاخیرهای بعضا چند ماهه در تحویل لوازم خانگی خریداری شده»، «اخذ سودهای بالا برخلاف آنچه در این قراردادها ذکر می شود»، «نبود برخی لوازم خانگی مورد نیاز مردم در فروشگاه های طرف قرارداد با بانک»، «تنوع کم محصولات»، «قیمت بالای لوازم خانگی این طرح بعضا تا ۲۰ درصد گران تر از مشابه آن محصول در بازار» و… بخشی از گلایه هایی است که مردم از طرح خرید اقساطی لوازم خانگی دارند.
میثم جزینی، کارشناس لوازم خانگی نیز در مورد تاخیر معنادار شرکت های لوازم خانگی در تحویل کالا در قالب وام خرید لوازم خانگی می گوید: مردم این وام را دریافت می کنند به امید اینکه همان روز کالا را دریافت کنند. این در حالی است که بسیاری از شرکت های لوازم خانگی، کالا را با تاخیر گاها چند ماهه تحویل مصرف کننده می دهند. البته گاهی هم شده که سر موعد کالا به دست مصرف کننده رسیده اما سودی که در عمل از مردم دریافت می شود عملا بسیار بیشتر از آن چیزی است که در روند دریافت وام اعلام شده است.
بررسی دریافت این وام در بانک های مختلف و لیزینگ ها نشان می دهد این وام که در بسیاری از بانک ها در مبالغ و نام های مختلف پرداخت می شود، هرچند با سود اسمی ۲۳ درصد در بانک هایی همچون «ملت» و ۴ درصد در بانک های قرض الحسنه همچون «قرض الحسنه مهر ایران» پرداخت می شود اما در عمل قربانی برندینگ شرکت های فروشنده لوازم خانگی یا زیاده خواهی بانک ها و لیزینگ ها در کسب سود شده است.
جزینی در همین رابطه، در استودیو پایگاه خبری حیات توضیح داد: دریافت وام لوازم خانگی از بانک ها در حالی می توانست موجب رونق بازار لوازم خانگی و افزایش خرید مردم باشد که این روزها برای مردم بسیار گران آب می خورد؛ به طوری که علاوه بر سود ذکرشده برای پرداخت اقساط عملا چند درصد گران تر برای مردم تمام می شود زیرا یا مصرف کننده مجبور به فروش وام با ضرر بسیار به بانک می شود یا مجبور به فروش لوازم خانگی فروخته شده در آن طرح.
آنچه در ادامه می خوانید، مشروح گفتگوی خبرنگار «حیات» با میثم جزینی است.
خرید قسطی لوازم خانگی با کارت اعتباری چگونه در ایران آغاز شد؟
فروش اقساطی در ایران تقریبا از سال ۱۳۹۲ با یک کپی ناقص از بحث فروش های اقساطی و اعتباری و کردیت کارت (Credit Card) که مردم در سراسر دنیا خریدهای اقساطی خود را انجام می دهند، آغاز شد.
کارت اعتباری در دنیا ویژگی هایی دارد که پس از آغازبه کار آن در ایران، تامین کنندگان مالی تنها یک یا دو ویژگی آن را استفاده کردند. به طور مثال، قابلیت شارژ کردن کارت های اعتباری در دنیا تنها در یکی از کارت های اعتباری در ایران در یکی از بانک هایی که ادغام شد این ویژگی وجود داشت. یکی دیگر از ویژگی ها این بود که به میزان تراکنشی که انجام می شود تسهیلات و اقساط برای خریدار ایجاد شود که در تمام بانک ها و لیزینگ ها این کار اتفاق نمی افتد.
این طرح در ایران با لوازم خانگی شروع شد و کم کم بعضی از کالا و خدمات به آن اضافه شدند که ماندگار نبودند و حذف شدند و دلیل تاسف هم این است که آن قسمت از کالایی که در آن قراردادها به دست مردم می رسید دوباره از سبد خرید مردم حذف یا کم رنگ شد.
چرا خرید اقساطی؟
نبود نقدینگی کافی در دست مردم برای خرید مایحتاج و کوچک شدن سبد خرید خانوار به دلیل تورم و رکود از دلایلی بودند که خرید اقساطی را در میان مردم محبوب کردند. یکی از دلایل راه اندازی کارت اعتباری، مهار تورم است زیرا پول به جای ورود مستقیم به بازار، از سیستم بانکی به دست تولید می رسد. بنابراین آن پول به جای اینکه در چرخه دلالی وارد شود و بتواند کالا یا خدمات را جابه جا کند مستقیما وارد چرخه اقتصادی کشور وارد می شد.
چه راه های انحرافی در مسیر این تسهیلات ایجاد شدند؟
اولین مسیر انحرافی این بود که تسهیلات گیرنده که برای خرید این تسهیلات را می گرفت، وام را پس از دریافت برای رفع نیازهای دیگری به کار برد.
دومین مسیر انحرافی زمانی بود که مصرف کننده کالایی را می خواست بخرد که جزو کالاهایی نبود که در فروش اقساطی موجود بود و در سیستم های مالی قرارداد نداشت.
این مسائل موجب شد که شاهد اتفاقاتی نظیر «خرید و فروش کالای طرح فروش اقساطی»، «خرید و فروش کارت اعتباری» و نقد کردن آن باشیم؛ به طوری که با اضافه شدن سود بانکی به این وام، خیلی از جاها بیش از ۵۰ درصد از آن تسهیلات را از جیب مصرف کننده در می آورد و مصرف کننده یا خریدار با سود بالایی باید تسهیلات را به بانک برگرداند.
ضرر خریداران از گرفتن وام خرید لوازم خانگی چگونه دوبرابر شد؟
علاوه بر بانک ها و لیزینگ هایی که به این طرح ورود کردند، برخی سایت های خرده فروشی که خودشان واسطه بین تولیدکننده و خریدار بودند وارد این طرح شدند و ورود آنها موجب افزایش قیمت کالا شد زیرا سودی که باید بین فروشنده و واسطه تقسیم می شد هزینه کالا را افزایش داد.
همچنین بانک ها به واسطه اینکه هزینه تمام شده پول برای آنها بیشتر از نرخ مصوبی بود که باید تسهیلات را اعطا می کردند در قراردادها بندی به نام «هزینه توسعه بازار یا فروش» افزودند که در قالب آن، درصدی را مازاد از تولیدکننده گرفتند که در نهایت باز هم این هزینه به مصرف کننده تحمیل شد.
این مسائل دست به دست هم داد تا طرح خرید اقساطی لوازم خانگی که می توانست راهگشای مصرف کنندگان باشد به سد راه خیلی از خریداران تبدیل شد.
چرا مردم به جای استفاده از کارت های اعتباری برای خرید قسطی لوازم خانگی، آنها را با وجود ضرر نقد می کنند؟
اولین دلیل آن، نبود کالاهایی در این طرح است که مورد درخواست مردم است و نیاز به بازاریابی بانک ها دارد. وقتی کالایی را مصرف کننده نیاز دارد می بایست آن کالا از سمت بانک بازاریابی شود یا خود تولیدکنندگان وارد این قراردادها شوند چون برای آنها سودآور است و فروش را تحت تاثیر قرار می دهد. بنابراین تولیدکنندگان در این طرح پول را نقدا دریافت می کنند و به راحتی هم خودشان منتفع می شوند و میزان فروششان افزایش می یابد و هم مصرف کننده به راحتی از کالا و خدمات آنها استفاده می کند.
دومین دلیل آن، نیاز مردم به تسهیلات برای نیازهای دیگر است؛ اما چون تسهیلات خرید لوازم خانگی خیلی سریع و راحت تر در دسترسشان قرار دارد و بانک ها به دلیل سودآوری بیشتر در این قراردادها راحت تر این تسهیلات را به دست مردم می رسانند، مردم برای دریافت این تسهیلات رغبت بیشتری دارند؛ اما بعدا به دنبال نقد کردن آن هستند. همین نقد کردن یکی از دلایلی است که به جای اینکه این وام ها تورم را مهار کند، خود تورم زا می شود.
سومین دلیل، سودهایی بالایی است که روی لوازم خانگی این طرح اعمال می شود تا این محصول قابلیت عرضه داشته باشد. این خدمات برای تولیدکننده یکسری هزینه های مازاد دارد که اگر او نخواهد از سود خود این هزینه ها را تقبل کند، از جیب مصرف کننده می دهد و در اینجا مصرف کننده یا مجبور می شود تسهیلات را پس بدهد و لغو کند و یا کالا یا وام را نقد کند تا بتواند آن سود را پس بدهد.
مصرف کننده با فروش مستقیم وام به جای خرید قسطی چقدر ضرر می کند؟
وقتی مصرف کننده روی به فروش وام می آورد، بین ۳۰ تا ۳۵ درصد از بهای این تسهیلات در خرید و فروش آن کسر می شود؛ حال در این جریان، یا مبلغ فروش را به خریدار می دهند و یا کالایی غیر از کالای غیر قرارداد تحویل او می دهند. بسیاری از مواقع، آن کالایی که بابت این تسهیلات قرار است جابه جا و به عبارت بهتر فروخته شود، نزدیک به ۱۵ تا ۲۰ درصد آن در بازار به صورت گرفتن بها به صورت نقد خرید و فروش می شود. بنابراین خیلی از فروشگاه ها می گویند که اگر این کالا را از تولیدکننده بخریم ۲۰ درصد ارزان تر برای ما تمام می شود، پس از مصرف کننده هم قیمتی پایین تر خریداری می کنند. اینجاست که بین ۳۰ تا ۳۵ درصد بهای اصل تسهیلات کسر می شود و مابقی به مصرف کننده پرداخت می شود.
از لندتک ها وام خرید لوازم خانگی بگیریم؟
لندتک ها شرکت های استارتاپی هستند که وارد حوزه فروش کالا و خدمات به صورت اقساطی شده اند. معمولا بانک ها وارد مذاکره و قرارداد با این مجموعه ها نمی شوند و لندتک ها منابع مالی خود را از لیزینگ ها تامین می کنند. ازآنجا که بهای تمام شده پول لیزینگ ها بیشتر از بانک هاست، این درصد مستقیما به مصرف کننده تحمیل می شود؛ اما اگر بانک ها مستقیما از لندتک ها حمایت کنند مصرف کننده راحت تر و با هزینه پایین تر این تسهیلات را دریافت خواهد کرد زیرا در وهله اول بسیاری از تولیدکنندگان می توانند کالای خود را روی این پلتفرم ها ارائه کنند و از طرف دیگر وقتی یک خریدار تمام تسهیلات مورد نیاز خود را در قالب یک فقره وام از این پلتفرم ها دریافت کند، می تواند سبد کامل تری از محصولات با تنوع بالاتری را استفاده کند.